مستند مستوران

بررسی مشکلات آرامستان ها و دید جامعه نسبت به این زحمت کشان…

مستند، سوژه ای تکراری و شیوه ای معمولی برای اجرا دارد. بدین صورت که می خواهد امری را به ما گوشزد کند که بارها با آن مواجه شده ایم. کشف این نکته که کارکنان آرامستان ها دارای جایگاه شغلی خوبی در جامعه نیستند موضوعی تازه نیست که فقط با اتکا برآن بشود ادعای سوژه ای غیر تکراری داشت. از طرفی از نظر شیوه اجرا نیز مصاحبه و گفتارمتن وظیفۀ این کنکاش را به عهده دارد، که این نیز از این منظر رویکردی نو به حساب نمی آید. در بخش های زیادی از مستند، گفتارمتن توضیح واضحاتی است که همزمان تصاویر بار انتقال معانی و داده ها را به دوش می کشد واژه «مستوران» اشاره دارد به کسی یا کسانی که عملی تاثیرگذار انجام می دهند؛ اما با توجه به نوع کار و عملشان مورد توجه قرار نمی گیرند و در مستند «مستوران» این گروه یا اشخاص کسانی نیستند جز مجموع کسانی که در مراحل کفن و دفن دستی بر کار دارند و در بین مردم به اصلاح آنها را مرده شور یا پاکبان می نامند. همین لفظ و نام خود دلیلی برای تحقیر قلمداد می شود و بنا به سوالی که مستندساز در ابتدای اثر طرح می کند تلاش بر این است تا با نزدیک شدن با آنها بخشی از خدماتشان بیان گردد و زاویه دید را تغییر دهد. با این وجود تنها غسال ها در مستند مستوران کنکاش نمی شوند، بلکه کسانی که در خاکسپاری وظایفی دارند همچون راننده آمبولانس و مسئول حمل جنازه یا گورکن ها نیز مورد توجه اند. مستندساز با رجوع به سازمان آرامستان ها و حضور در گورستان و اماکن مرتبط با آن از نزدیک فعالیت آنها را به تصویر می کشد و در گفتگو با نماینده ای از هر بخش تا حدودی سعی در عادی سازی این شغل و بیان زحماتشان دارد. به نظر سختی چنین مستندهایی جلب توجه سوژه برای گفتگو و حضور جلوی دوربین است و مشخصا جز معدود افرادی، خیلی ها تمایلی به ابراز عقیده یا دیده شدن ندارند. با این حال مستندساز علاوه بر ثبت تصاویری متعلق به غسالخانه و مناسک شستشوی جنازه ها موفق به گفتگوهایی با عوامل دست اندکار می شود و بخشی از مشکلات آنها را ثبت می کند. راوی و گفتار متن نیز از زبان خود مستندساز یا تولید کننده است و به صورت تشریحی آنچه جلوی دوربین می آید را شرح می دهد. در بخش های زیادی از مستند، گفتارمتن توضیح واضحاتی است که همزمان تصاویر بار انتقال معانی و داده ها را به دوش می کشد و به نظر بخشی از این نریشن قابلیت حذف شدن دارد. شاید موقعیت و مکان رویداد آنقدری دارای جذابیت بصری هست که با حذف گفتارمتن حتی بتوان مستندی شایسته تر را به تولید رساند. اینگونه که حضور دوربین در چنین مکانی می تواند حاوی تصاویری به شدت تکان دهنده و البته جذاب از نظر دیداری باشد و لحاظ یک روایت مبتنی بر خود تصویر نیز به نظر آنچنان دور از دسترس نیست. با این حال مستندساز فارغ از امکانات سوژه، بخش اعظمی از اثر را در اختیار گفتارمتن می گذارد و به اصطلاح کار روایت را با این تمهیدِ معمولی آسان می کند. در بخش هایی از مستند «مستوران» مصاحبه با زنی که ابایی از حضور جلوی دوربین ندارد و شغلش را که در ارتباط با جنازه هاست شرح می دهد، حاوی چند نکته تاثیر گذار است. یکی از آنها ماجرای کتک خوردن او از خانواده متوفی است که حتی دلیل مرگ فرزندشان را وجود چنین افرادی در چنین مشاغلی می داند. این استدلال به تنهایی عمق مهجوری صاحبان این شغل را نشان می دهد که حتی به جای تکریم تا حدی مورد آزار و اذیت غیر منطقی بخشی از جامعه نیز قرار می گیرند. پایان بندی مستند نیز چندان چنگی به دل نمی زند. این بخش مصاحبه هایی طولانی با مردم کوچه و بازار، به این جهت است که آیا می توانند خودشان را در آن موقعیت تصور کنند یا نه. چیزی که به نظر در راستای همان سوال ساده ابتدایی برای فرهنگ سازی یک شغل است.